Bi itzulpen-mota euskarazko meza-liburu berrian
bata laborategikoa, bestea oinak lurrean egina

● Bata. Meza erdiko orain artekoa: «zuentzat eta guztientzat… ixuriko dana»; berria: «zuentzat eta askorentzat… isuriko dena».

● Bestea. GURE AITAko orain artekoa: «eta ez gu tentaldira eraman»; berria: «ez gaitzazu utzi tentaldian erotzen».

● Bata. Itzulpen batzuk:

-Nova Vulgata. Mateo 26, 28: «qui pro multis effunditur»: Markos 14,24: idem. Lukas 22,20: qui pro vobis effunditur. 1 Ko 11,24-26 (txatal hori bakarrik harturik ez da pertinentea)
-Elizen arteko Biblia. 26,28: «guztien alde isuria»; Markos 14,24: «guztiengatik isuria». Lukas 22,20: «zuentzat isurtzen den…»
-Biblia Interconfesional (Madrid 2008): Mateo 26,28: «derramada en favor de todos»; Markos 14,24: «derramada en favor de todos» (14,24 oharra: de todos: Lit. de muchos, pero en contexto semita muchos equivale con frecuencia a todos. Lukas 22,20: «derramada en favor vuestro».
-La Biblia. La Casa de la Biblia (1992). Mateo 26,28: «que se derrama por todos»; Markos 14,24: «que se derrama por todos»; Lukas 22,20: «que se derrama por vosotros».
-Nouveau Testament Traduction oecuménique de la Bible (1979): Mateo 26,28: «versé pour la multitude»; Markos 14,24: «versé pour la multitude»; Lukas 22,20: «versé pour vous».
-La Bible de Jérusalem (1972): Mateo 26,28: «répandu pour une multitude» (g oharra: «Jésus va sceller entre Dieu et les hommes l´alliance “nouvelle”… Jésus s´attribue la mission de rédemption universelle».

IRUZKINA. Ez al da ageri hemen delako «pro multis» hori «pro omnibus»en baliokidea dela? Ebanjelio osoan, gizon-emakume guztiekiko Jesusen errukia azpimarratu duen Lukasek, «zuentzat» esaten duenean, afarikoan presente daudenak bakarrik hartzen al ditu kontuan? Mesedez! Jerusalemgo Biblian datozen ohar horiek exegeta batzuek beren kaskotik ateratako txorakeria huts ote dira? Espainolezko Biblia Interconfesional-ak dakarrek oharrak ez al du ezer esan nahi?

Bestea. Itzulpen batzuk:

–Nova Vulgata. Mateo 6, 13: «et ne induscas nos in tentationem»; Lukas 11,4: «et ne nos induscas in tentationem».
─EAB. Mateo 6, 13: «ez utzi gu tentaldian erortzen»; Lukas 11,4: «eta ez utzi gu tentaldian erortzen».
─Biblia Interconfesional (Madrid 2008): Mateo 6,13: «No nos dejes caer en tentación»; Lukas 11,4: «Y no permitas que nos apartemos de ti»,
─ La Biblia. La Casa de la Biblia (1992). Mateo 6,13: «no nos dejes caer en la tentación»; Lukas 11,4: «y no nos dejes caer en la tentación».
─ La Bible de Jérusalem (1972): Mateo 6,4:«Et ne nous soumets pas à la tentation» (Aldamenean erreferentzia hau aipatzen du: Mt 26,41: «Veillez et priez pour ne pas entrer en tentation»; «soumez» eta «entrer» ez dira gauza bera: aipamen hori ez ote da argibide 6,4ko interpretatzeko?; Lukas 11,4: «et ne nous soumets pas à la tentation».

Iruzkina. Ageri denez, itzulpenetan, zentzu komuna nagusitu da. Jerusalemgo Bibliak bide egokia agertu digu itzulpena nola egin behar den eta, edozein kasutan, nola ulertu behar den jakiteko. Printzipio nagusia da exegesian: Biblian Biblia bera da bere buruaren exegeta, argi-emailea.

Konklusioa

Gauza bat da laborategiko itzulpena eta beste bat oinak lurrean direla egindakoa.
Benedikto XVI.ak, bere laborategitik, pro multis ezarri digu guztientzat ordez.
Frantzisko aita santuak, aurrea hartu dioten beste gotzain eta biblialari askori jarraituz, «ez gaitzazu utzi tentaldian erotzen» proposatu du, «eta ez gu tentaldira eraman» ordez.
Batak, hitzak materialki hartu ditu; besteak, hitzak Biblia osoaren testuinguruan hartu ditu.
Zer esango genuke euskarazko testu honen gaztelaniazko bi itzulpen hauez? «Bada hamaika langile gure aitarenean nahi adina ogi eta gehiago duela, eta ni hemen goseak hiltzen!» a) «Hay muchos obreros en casa de mi padre, que tienen todo el pan que quieren y más, y yo aquí muriéndome de hambre!» eta b) «Hay once obreros en casa de mi padre, que tienen todo el pan que quieren y más, y yo aquí muriéndome de hambre!»
Uste dut, hain agirikoa izan gabe, gure bi itzulpen horietan ─ eta Bibliako beste askotan─ antzeko arazoa dagoela. Itzulpena, batez ere ad quem testuaren kultura a quo testuaren kulturatik oso urrunekoa denean, ezin egin da, testua hartu, eta hasieratik bukaerara, hitzez hitz trukatuz. Testu osoa irakurri behar duzu lehenik, haren mamiaz blaitu arte. Bestela, «traduttore, traditore» izateko arriskua imajinaezina da.
Gure testuei dagokienez, zeini kabitzen zaion buruan, Jesusek bere salbazio-asmotik inor ere baztertu duenik? Behin baino gehiagotan irakurri eta entzun dugu: Judas bera ere…
Horrenbestez, nolatan etorri zaigu Benedikto XVI.a bere iritzitxoarekin? Argibiderik ez, laborategiko gizon izatearena baizik.
Eta bestetik, nolatan jasan dugu hainbat urtez euskaraz «eta ez gu tentaldira eraman» delakoa? Ez dezagun esan, aspaldi-aspaldiko bertsioa denik; Vatikano II.a kontzilioaren ondoren euskal taldeak egindakoa da. Eta gauza bitxia, bitxirik bada: gure orain arteko liturgia-itzulpenei eta arauei erreparatzen badiegu, Madrilekoen kopia huts izan dira, salbu kasu honetan; espainolez izan ere «y no nos dejes caer en la tentación» esaten dute.
Eskerrak, oinak lurrean dituen Frantzisko aita santuari. Jakin zuenean Frantziako gotzainek gurea bezala testua zuzentzea erabaki zutela, gauza bezala egiteko eskatu zien Italiakoei. Eskerrak berari, diot; izan ere, ez zen aski izan, gure artean behin eta berriz esan izana GURE AITAko testu hori zuzendu beharrekoa zela; ez zen aski izan Frantziako gotzainek testu hori zuzentzea erabaki zutela gure arduradunei adierazi izana (neuk adierazia); alferrik hori guztia; adierazi nuenean Aita Santuak Italiakoei zuzentzeko eskatu ziela, orduan balio izan zuen nireak zerbait; bitartean, harkaitzari hitz egitea izan zen den-dena.

Zer egin Benedikto XVI.aren apetazko erabakiaren aurrean? Ez naiz ni izango erantzungo duena.
Dionisio Amundarain (2019-06-17)