Jesusen tentazioak (San Lukas 4,1-13)
Garizumako 1. igandea C 2019-03-10
Garizumako lehen igandean, urtero, Jesusen tentazioen pasadizoa entzun ohi dugu. Ebanjelio sinoptikoek (Mateo, Markos eta Lukas) ere pasadizo horrekin hasten dute Jesusen jendaurreko bizitza. Egitarau-kontaera da, Ebanjelioaren irakurleak jakin dezan, hasieratik beretik, nola norabidetu duen Jesusek bere jarduera eta honetan jasan dituen tentazioak. Horretarako, Satanasen aurrez aurre agertuko digute Jesus; Jainkoaren egitasmoaren aurka ageri diren indar guztiak haragitzen ditu Satanas horrek, eta Jesus bere bidetik urruntzen ahalegindu da.
Markos indar horiez labur eta era misteriotsuan mintzo da: «Berehala Espirituak basamortura eragin zion. Eta basamortuan gelditu zen berrogei egunez, eta Satanasek tentatu egin zuen; piztia artean bizi zen eta aingeruak zituen zerbitzari» (Mk 1,12-13). Hor ditugu ebanjelio guztiek (Joan salbu: honek ez du aipatzen tentaziorik) jaso dituzten oinarrizko datuak: lekua (basamortua), iraupena (40 egun), tentazioa. Baina Markosek ez du aipatu baraua, ez ditu zehaztu ere zertaz ziren tentazioak, eta aingeruak zerbitzari, egun horietan guztietan ageri dira.
Mateok eta Lukasek, tradizio paralelo batez baliatuz, osatu egin dute Markosen kontaera, ezagutzen ditugun hiru tentazio famatuak zehaztuz; aldi berean, barau eginez aurkeztu digute Jesus 40 egun horietan (Moisesek egin zuen bezala Sinai mendian) eta aingeruen zerbitzua azken unera atzeratu dute.
Tentazioak bataioaren pasadizoarekin loturik ageri dira, zuzenean, eta bataiokoan zerutiko ahotsak esana Jesusek nola ulertu zuen agertzen dute: «Zu zara ene Seme maitea, ene kutuna». Zer esan nahi du honek: Jesusek bizitza erosoa eta miresgarria izango duela, printze batena bezalakoa?
Lehen tentazioa: ahalmenaz norberaren probetxurako baliatu
Berrogei egun barau egin ondoren, normala da gosea sentitzea, eta normala, ahalmenaz norberaren onerako baliatzea: horretan oinarritu da lehen tentazioa. Premia gorrikoen tentazioa da; Israel herriak behin baino gehiagotan jasan zuena basamortuan egin zituen berrogei urteetan. Azkenean, Moisesek, jasandako sufrimendu guztiak herriari gogorarazi dizkionean, Jaunak jarrera hori zergatik hartu duen argitu dio: «Behar gorrian jarri zintuzten, gosea pasarazi eta mana eman zizuen jaten, ez zuek, ez zuen arbasoek, ezagutzen ez zenuten janaria, zuei jakinarazteko, gizakia ez dela ogiz bakarrik bizi, baizik Jaunak esaten duenetik bizi dela» (Dt 8,3). Herriaren esperientzian kontrako egoerak gertatu izan dira: premia jasatea (gosea) eta premia gainditzea (mana). Hartatik bi gauza ikasi beharko zituen. Lehenengoa: Jainkoaren arduran edo probidentzian konfiantza izaten. Bigarrena: bizitza, lehen premia asetze soila baino askoz ere gauza zabalagoa eta sakonagoa dela. Bizitzari dagokion uste aberatsago honetan betetzen du bere egitekoa Jainkoaren Hitzak, janari bizigarri gisa. Izatez, herriak ez zuen ikasi ikaskaia. Bizitzaz zuen usteak hertsi eta mugatu izaten jarraitu zuen. Lehen premiak aserik ikusten ez zituen bitartean, Jainkoaren Hitzak zentzurik ez zuen herriarentzat.
Esan berri dudan honek hondo-hondoko problema teologiko handia islatzen du. Praktikan, sotiltasuna alde batera utzi eta gauza zehatzetara jo du tentazioak: «Jainkoaren Semea bazara, esaiezu harri hauei ogi bihurtzeko». Tentazioaren arabera, Jesusek, Israel berriak, ez du zertan kexatu goseaz, ezta zertan marmar egin ere herriak bezala, ez du zertan joan Moisesengana ere; Jainkoaren Semea da; erraz aska dezake problema, bere gisa. Baina Jesusek, Israel berriak, agertu du ikasia duela hasieratik beretik ikasgai hori, herriak urtetan beretu ez zuena: «Idatzia dago: Gizakia ez da ogitik bakarrik bizi».
Izatez, Jesusen irakaspena lehen tentazio honetan hain aberatsa da non ezin baita murriztu ideia bakar batera. Hor dago bistako alderdi hau: ez duela erabili nahi bere ahalmena bere probetxurako. Hor dago Jainkoagan konfiantza izatearen ideia. Baina ideiarik garrantzizkoena, agian, kasik era subliminalean adierazia, biziaz agertu duen ikuspegi zabal eta sakona da: lehen mailako premiak baino zerbait gehiago dela bizia eta Jainkoaren Hitzaz elikatzen dela esanez.
Bigarren tentazioa: Eduki, arrastaka egin behar bada ere
Bigarren tentazioa ez da premiazko beharrak eragina, baizik eta munduko botere eta aintza guztia eduki nahiak. Gauza txarra ote hori, Mesiasen kasuan? Testu profetikoak eta Salmo batzuk Jainkoak emango zion nagusitasun gero eta handiagoaz eta unibertsalagoaz mintzo ziren. Baina Satanas beste ikuspuntu batetik abiatu da, burubide apokaliptikotik: oraingo mundu hau gaiztoa da, ez dago Jainkoaren eskuetan, baizik eta Satanasen eskuetan dago; beronek du dominatzen, beronek dio ematen boterea berak nahi duenari. Baldintza bat ezartzen dio soilik: ahuspeztu dadila beraren aurrean, aitortu dezala bera jainkotzat. Jesusek uko egin horri, berriro ere Deuteronomio liburuko testu bat aipatuz: «Idatzia dago: Jainko zeure Jauna gurtuko duzu, hari bakarrik eskainiko diozu kultua».
Kontaera hain fanatikoa da, non arriskua baitago ez erreparatzeko sakonki errealitate bat dela. Botere eta aintza-antsia etengabe sumatzen dugu (askoz ere gehiago Espainian hauteskunde eta gobernua eratzeko garaian), eta garbi ageri da arrastaka egin behar izatea botere hori lortu ahal izateko. Alabaina, arriskua ez da politikoena, banku-jabeena eta enpresari handiena bakarrik. Guztiok sortzen ditugu sarritan idolo txikiak, zeinen aurrean ahuspezten baikara eta kultu ematen baitiegu.
Hirugarren tentazioa: gomendatutako misio edo eginkizunaren frogak eskatu
Duela urte batzuk, 1972an, artean zilegi zenean Jerusalemgo Tenpluko pinakulura igotzea, aukera izan nuen Herodesen murruen bista zirraragarria kontenplatzeko, Zedron errekan behera luzatua. Neure bizitzan bertigoa sentitu izan dudan kasu gutxietakoa izan zen. Eszenatoki horretan ipini du Jesus Satanasek, bere burua bota dezan eskatuz, aingeruak bera salbatzera etorri direla konfiantza izanez.
Tentazio honetaz interpretazio oso desberdinak egin daitezke. Sentsazionalismoaren tentaziotzat har genezake, jarduera apostolikoan arrakasta izateko prozedura itxuragabekoetara jotzeko tentaziotzat. Alegia, tenplu inguruan bildutako jendetzak miraria ikusi eta Jainkoaren Semetzat emango luke Jesus. Baina interpretazio honek ez du kontuan hartzen xehetasun garrantzizko bat: tentatzaileak ez du aipatu sekula jendetza hipotetiko hori; proposatu duena Jesusen eta Jainkoaren aingeruen artean bakarrik gertatuko litzateke.
Zehatzagotzat ematen dut esatea, honetan datzala tentazioa: gomendatutako misioa baietsiko lukeen froga bat eskatzean. Oso tipikoa da hori Itun Zaharrean; adibidez, hor ditugu hainbat kasu: Moisesena (Ir 4,1-7), Gedeonena (Epaileak 6,36-40), Saulena (1 Samuel 10,2-5) eta Akazena (Isaias 7,10-14). Eginkizun zail baten aurrean sentitutako ikararen eta ziurgabetasunaren aurrean, Jainkoak misio edo eginkizuna baiesten duen mirarizko seinale bat ematen dio Jainkoak aukeratuari. Edozer gauza izan liteke: makila magiko bat (Moises), gaueko antzigarraren mirariak (Gedeon), askotariko seinaleen saila (Saul), zeru goitiko mirari handi bat edo lurraren hondo-hondokoa (Akaz). Garrantzizkoa, pertsona lasaituko duen eta eginkizuna betetzera animatuko duen seinale bat eskatzeko eskubidea da
Jesusek, bere misioa hastear duen honetan, eskubidea luke antzeko seinale bat eskatzeko. Sal 91,11-12ko promesean oinarrituz («bere aingeruei agindu die bideetan zaindu zaitzaten; airean eramango zaituzte zure oinek harrian estropezu egin ez dezaten»), tentatzaileak froga ikusgarri eta jakin bat proposatu dio Jesusei: bota dezala bere burua tenpluaren hegaletik. Horrela garbi geratu da Jainkoaren Semea dela.
Jesusek, ordea, ez du onartu jarrera hori, eta uko egin dio, beste behin ere Deuteronomio liburuko testu bat aipatuz: «Ez duzu tentatuko Jainko zeure Jauna» (Dt 6,16). Deuteronomioko esaldia agerikoagoa da: «Ez tentatu Jauna, zeuen Jainkoa, Masan egin zenuten bezala». Zer gertatu zen Masan? Zenbakiak liburuak dakar (17,1-7): herria, basamortuko ibilaldian, kexu da edateko ur-faltaz. Eta kexu honetan egarriarena baino problema latzago bat dago ezkutuan: benetako tentazioa Jainkoaren presentziaz eta babesaz duda egitea da: «Gurekin al dago, bai ala ez, Jauna» (ik. Zenb 17,1-7). Azken batean, edozein seinale edo mirari-eskarik du, ezkutuan, duda Jainkoaren babesaz. Jesusek, berriz, konfiantza osoa du Jainkoagan, ez du nahi seinalerik eta ez du eskatu nahi. Jesusen jarrerak askozaz gainditu du Moisesena bera ere.
Tentazioen kontaera amaitzean, Lukasek gehitu du: «tentatzaileak utzi egin zuen Jesus beste une bat arte». Une hori Jesusen bizitzako azken unea izango da, gurutziltzatuko dutenekoa.
Gure tentazioak
Tentazioek beren balioa dute gutako bakoitzaren kasuan ere, baita kristau-elkarte osoarentzat ere. Premien, beldurren, nahien eta Jainkoarekiko gure axolaren neurria edo jarrera neurtzeko balio dute.
1) Lehen premia: afektua, ulermena.
2) Gure artean al dago Jainkoa?
3) Edukitzearen tentazioa.
4) Arrastaka erabil gaitzaten uzteko tentazioa, besteek egin dezaten uztearena, isilik gelditzearena.
Lehen irakurgaia: nork bere historia esker onez gogoratzea (Deuteronomioa 26,4-10)
Deuteronomio liburuak israeldarrak egin ohi duen otoitza dakar: uzta bildu ondoren, Jainkoari fruituen hasikinak eskaintzean egiten diona. Herriaren historia gogoratzen du otoitzean, Jakobengandik hasi («ene aita alderraia zen»), Egiptoko esklabutzarekin jarraitu, askapena lortu eta lurraldearen dohaina jaso artekoa. Garizumaren testuinguruan, irakurgai honek Jainkoagandik hartutako mesedeak gogoan hartzera gonbidatzen gaitu eta harekin bihotz zabal izatera. Jainkoarekin esker oneko izatea garrantzizkoagoa da garizumako mortifikazio guztiak baino.
Bigarren irakurgaia: Jauna aitortu eta berari dei egin (Erromatarrei 10,8-13)
Pasarte labur honetan, Liburu Santuko bi esaldi komentatu ditu Paulok, salbamen pertsonalaren gaiari (lehen aipua) eta gizadiarenari (2. aipua) aplikatuz. Nola lortzen da salbazioa? Jesus Jauna dela eta Jainkoak hildakoen artetik piztu zuela aitortuz. Ohiturik gaude errepikatzera eta ez dugu zuzen balioztatzen aitorpen hori. Lehen mendearen erdi aldera, Jesus Jaun (Kyrios) aitortzeak, erromatar Enperadorea Kyrios (Zesar) bakartzat emana zenean, adore handia eskatzen zuen. Eta Jainkoak berpiztu zuela aitortzeak imajina dezakegun baino irribarre gehiago eta eszeptizismo handiagoa eragin zitzakeen.
Bigarren aipua, «Harengan sinesten duenak ez du huts egingo», era iraultzailean interpretatu du Paulok. Judu batentzat, hitz hauek juduentzat bakarrik esan zitezkeen, herri aukeratuaz bakarrik. Haiek izango ziren huts egingo ez zuten bakarrak munduan. Paulok, aitzitik, gizadi osoari aplikatu dizkio, juduei eta grekoei. Jaunari dei egingo dioten guztiek lortuko dute salbazioa.
José Luis Sicre